فرش ایرانی در تله بی‌هویتی است؛ از مهاجرت نقش‌ها تا جعل درون‌مرزی+ فیلم

به گزارش تهران-ایرانا:

فرش ایرانی که روزگاری نه‌تنها کالایی صادراتی بلکه حامل فرهنگی عمیق و شناخته‌شده در سراسر جهان بود، این روزها بیش از آن‌که با تهدید بیرونی مواجه باشد درگیر خطر «بی‌هویتی»‌ است، تورج ژوله، کارشناس فرش‌ و پژوهشگر و مدرس حوزه صنایع دستی، ضمن رد نگاه صرفاً احساسی به مسئله «کپی‌برداری» از نقشه‌های ایرانی در دیگر کشورها، تأکید می‌کند که باید این پدیده را با دقت تحلیل کرد: چرا و چگونه شکل گرفته و به چه دلایلی ادامه دارد؟ اما هشدار اصلی او به درون کشور متمرکز است.

وی که در سلسله گفت وگوهایی با ایرنا به مباحثی تحت عناوین فرش، رسانه‌ای از دل تاریخ است، شناخت فرش بخشی از وظیفه فرهنگی و تاریخی ماست، مطالعات بین‌رشته‌ای رازهای فراموش‌شده فرش ایران را بازمی‌گشاید، پرداخته بود، در بخش چهارم و پایانی، به جعل فرش ایرانی در حوزه مختلف هنری می ‌پردازد.

ژوله با اشاره به این که استفاده از نقوش ایرانی در دستبافته‌های آسیای جنوبی در هند، پاکستان و اطراف در دوران صوفیه آغاز شده است، اظهار داشت: اسمش را «کپی» یا هر عنوان دیگری که بگذاریم، به هر حال این روند، دست‌کم از دوره صفویه، و به‌طور خاص از زمان شاه‌طهماسب آغاز شده است و البته می‌توان گفت که حتی پیش از آن نیز سابقه داشته است. در آن دوران، هنرمندانی از ایران به دلایل مختلف به دیگر کشورها، از جمله سرزمین‌هایی در قاره هند، کوچ کردند. در میان این افراد، قالیبافان یا طراحان قالی پرشماری بودند که با خود هنر و نقشه‌های ایرانی را نیز به آن نواحی بردند و به این ترتیب، آن سبک و الگوها در سرزمین‌های جدید ریشه دواند و تداوم یافت.

وی ادامه داد: اما در سطح کلان‌تر، باید گفت که جهانِ تجارت بر پایه منافع عمل می‌کند؛ همان‌طور که انگلیسی‌ها می‌گویند: «تجارت تجارت است.» به همین خاطر، کسانی که از بازار فرش آگاه بودند، قالی‌های خوش‌نقشه و باکیفیت ایرانی را انتخاب و از آن بهره‌برداری تجاری کردند. برخی از آن‌ها حتی در هنگام فروش، با شرافت اعلام می‌کردند که مثلاً این کار «ساروق هندی» است، اما در بسیاری از موارد، فقط نام «Persian» (ایرانی) را برای فرش حفظ کردند، بی‌آن‌که منشأ واقعی بافت آن را ذکر کنند. برای مثال، در پاکستان، فرش‌هایی با نقشه‌های ایرانی بافته می‌شود که قیمت پایین‌تری دارد. این اتفاق جدیدی نیست؛ سال‌هاست که جریان دارد. در واقع، این‌جا یک پرسش مهم مطرح می‌شود: آیا این‌که این نقشه‌ها در دیگر کشورها بافته می‌شوند، پدیده‌ای منفی است یا خیر؟ آیا ما باید از این طرح‌ها حفاظت کنیم و نگذاریم دیگران آن‌ها را ببافند؟ و اگر قرار باشد آن‌ها نبافند، چه پیامدهایی خواهد داشت؟ و حالا که می‌بافند، چه آسیبی وارد شده است؟هنوز نام «فرش ایرانی» در جهان معتبر است و حتی کپی‌کنندگان هم این عنوان را به‌کار می‌برند، اما واقعیت این است که آن گردش مالی بزرگی که روزی متعلق به ایران بود، دیگر در اختیار ما نیست. این امر دلایل متعددی دارد که شاید برخی از آن‌ها قابل حل باشند و شاید هم نه